XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Renta socjalna, renta z tytułu niezdolności do pracy – dla kogo i jak uzyskać?

Czym jest renta socjalna?

Renta socjalna to rodzaj świadczenia, którego celem jest zrekompensowanie świadczeniobiorcy braku możliwości nabycia uprawnień do pobierania świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych, ponieważ całkowita niezdolność świadczeniobiorcy do pobierania tych świadczeń powstała przed jego wejściem na rynek pracy. Renta socjalna jest zatem świadczeniem o charakterze zabezpieczającym. Warunkiem otrzymania renty socjalnej jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy.

Kryteria przyznania renty socjalnej

Aby ubiegać się o rentę socjalną należy spełnić poniższe kryteria:

  • Kryterium pełnoletności, które oznacza, że:
    • osoba wnioskująca o rentę socjalną musi mieć ukończony 18. rok życia lub
    • być kobietą, która wyszła za mąż po ukończeniu 16. roku życia,
  • Kryterium całkowitej niezdolności do pracy które musi zostać stwierdzone przez lekarza orzecznika ZUS (komisję lekarską ZUS). Niezdolność ta została spowodowana naruszeniem sprawności organizmu. które powstało przed ukończeniem przez osobę ubiegającą się o rentę 18. roku życia.
  • Kryterium pobierania nauki (również podczas przerwy świątecznej lub wakacyjnej) odbywającej się w:
    • szkole lub na studiach  – jeśli osoba ubiegająca się o rentę nie skończyła 25. roku życia 
    • szkole doktorskiej, studiach doktoranckich lub podczas aspirantury naukowej (w przypadku osób mających więcej niż 25 lat).

Dokumenty wymagane do wnioskowania o rentę socjalną

Aby ubiegać się o rentę socjalną należy w oddziale ZUS właściwym na miejsce złożyć następujące dokumenty:

Renta socjalna dla cudzoziemców

O rentę socjalną mogą ubiegać się również cudzoziemcy, jeżeli spełniają powyższe warunki i jednocześnie:

  • mają kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy” lub 
  • mieszkają w Polsce i mają:
    • zezwolenie na pobyt stały,
    • status uchodźcy albo ochrony uzupełniającej,
    • zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego w Unii Europejskiej,
    • prawo pobytu lub prawo do stałego pobytu i być obywatelem albo należeć do rodziny obywatela Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii.

Dokumenty uprawniające do ubiegania się o rentę socjalną może złożyć sam zainteresowany, jak również:

  • przedstawiciel ustawowy osoby wnioskującej (rodzic w imieniu dziecka);
  • opiekun prawny;
  • kierownik ośrodka pomocy społecznej, jeśli zostanie przez to poproszony przez osobę wnioskującą
  • opiekun faktyczny, pod warunkiem, że złoży oświadczenie o sprawowaniu faktycznej opieki nad osobą wnioskującą, którą potwierdzi je wójt, burmistrz lub prezydent miasta albo osoba przez nich upoważniona,
  • inna osoba, która otrzymała od osoby wnioskującej stosowne pełnomocnictwo, zawierające dane tej osoby, w tym numer dowodu i podpisane zarówno przez tę osobę jak i wnioskodawcę, w imieniu którego występuje.

Terminy ważne w ubieganiu się o rentę socjalną

Kiedy złożyć wniosek o rentę socjalną?

Wniosek o rentę socjalną warto złożyć jak najszybciej, tzn.:

  • w miesiącu, w którym osoba wnioskująca uzyskała pełnoletność (tj. w miesiącu ukończenia 18. roku życia, a w przypadku kobiet, które ukończyły 16. rok życia – w miesiącu zawarcia małżeństwa),
  • w przypadku osoby pełnoletniej – jak najszybciej.

Na jaki okres przyznawana jest renta socjalna?

Prawo do renty socjalnej można uzyskać:

  • na stałe – gdy całkowita niezdolność do pracy osoby wnioskującej o rentę jest trwała,
  • na czas określony – gdy niezdolność do pracy jest okresowa.

Obowiązki świadczeniobiorcy pobierającego rentę socjalną wobec ZUS

Osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana niezwłocznie powiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych w sytuacji, gdy:

  • podejmie zatrudnienie,
  • osiągnie jakiś przychód (również, gdy się on zmieni),
  • zmianie ulegną jej dane takie jak np. miejsce zamieszkania, nazwisko, numer rachunku bankowego itp. – informacji takiej dokonuje na wniosku ZUS EZP (do pobrania ze strony: https://www.zus.pl/documents/10182/788036/EZP_nowy/bf95f7a8-207b-4387-8e3d-09e80f1d62bb),
  • jeśli trafiła do aresztu lubo zakładu karnego,
  • jeśli została właścicielem gospodarstwa rolnego.

Renta socjalna a renta rodzinna

Jeśli osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do pobierania renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, to osoba ta jest uprawniona do pobieraniu obu tych świadczeń, jednak ich łączna kwota nie może przekraczać ww. 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. 

W przypadku przekroczenia tej kwoty, ZUS odpowiednio obniży świadczeniobiorcy wysokość renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. 

W sytuacji, gdy kwota renty rodzinnej przekracza 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta socjalna nie zostanie przyznana, a świadczeniobiorca otrzyma tylko rentę rodzinną. 

Czy można „dorobić” do renty socjalnej?

Jeżeli świadczeniobiorca ma prawo do renty socjalnej i jednocześnie  osiąga przychód z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, to od 1 stycznia 2022 r. prawo do tej renty zostanie  zawieszone lub zmniejszone na takich samych zasadach jak renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tzn. Punktem odniesienia jest tutaj wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, którą co kwartał ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

Jeśli osiągany przez świadczeniobiorcę przychód będzie:

  • niższy niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – to renta socjalna zostanie wypłacona w pełnej wysokości;
  • wyższy od 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy i nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia – to wysokość renty socjalnej zostanie pomniejszona o kwotę przekroczenia, ale nie wyższą niż kwota maksymalnego zmniejszenia (obowiązującą dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy),
  • wyższy niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy –renta socjalna zostanie zawieszona.

Świadczeniobiorca jest zatem obowiązany poinformować ZUS o podjęciu pracy zarobkowej i wysokości osiąganego przychodu, a po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym pracował  musi najpóźniej do końca lutego następnego roku dostarczyć do ZUS:

  • zaświadczenie od pracodawcy (zleceniodawcy lub innego płatnika) o wysokości przychodu za ubiegły rok lub
  • w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą –  oświadczenie
    o podstawie wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe.

Zawiadamiania ZUS o podjęciu pracy zarobkowej dokonuje się za pomocą druku EROP – „Oświadczenie o osiąganiu przychodu” (do pobrania ze strony: https://www.zus.pl/documents/10182/788036/EZP_nowy/bf95f7a8-207b-4387-8e3d-09e80f1d62bb).

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Osoba, która z powodu stanu zdrowia utraciła zdolność do wykonywania pracy może otrzymać rentę z tego tytułu. Utrata zdolności do pracy może być częściowa lub całkowita.

Niezdolność do pracy orzekana jest na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej brak rokowań na odzyskanie zdolności do pracy przed upływem tego okresu -w takiej  sytuacji niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat. Jeśli zaś osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny) to w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się.

Kryteria przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy

Do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy uprawniona jest osoba objęta ubezpieczeniem społecznym, spełniająca łącznie poniższe warunki:

  • została uznana za niezdolną do pracy,
  • ma wymagany – adekwatnie do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – okres składkowy i nieskładkowy (tj. okres opłacania składek ZUS związany ze świadczeniem pracy lub innym tytułem do ubezpieczenia społecznego),
  • jej niezdolność do pracy powstała w okresie ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego) – tj. w okresie, w którym była objęta ubezpieczeniem społecznym lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego okresu. Powyższy wymóg nie obowiązuje w stosunku do osoby, która spełnia łącznie następujące warunki:
    • została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
    • posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
    • posiada co najmniej 20-letni (dla kobiet) i 25-letni (dla  mężczyzn)  okres składkowy i nieskładkowy.

Wymagane okresy składkowe i nieskładkowe uprawniające do renty

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku osoby, w jakim powstała niezdolność do pracy i wynosi odpowiednio:

  • dla osób, u których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat · 1 rok,
  • dla osób, u których niezdolność do pracy powstała w wieku 20 – 22 lat · 2 lata,
  • dla osób, u których niezdolność do pracy powstała w wieku 22 – 25 lat · 3 lata,
  • dla osób, u których niezdolność do pracy powstała w wieku 25 – 30 lat · 4 lata,
  • dla osób, u których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat · 5 lat.

Dla osób, których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 roku życia okres wymaganych pięciu lat składkowych musi przypadać w ciągu ostatnich dziesięciu lat  przypadającego przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Wyjątki

Warunek wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego nie jest wymagany od ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy z powodu skutków wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

 Warunku tego nie muszą też spełniać osoby, które udowodnią okres składkowy,  wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn oraz zostaną uznane za całkowicie niezdolne do pracy. W tym przypadku data powstania całkowitej niezdolności do pracy nie ma znaczenia i nie jest brana pod uwagę.

Rodzaje rent

  • Renta stała – przyznawana osobie o trwałej niezdolności do pracy;
  • Renta okresowa – przyznawana osobie, u której niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Przysługuje ona przez okres wskazany w decyzji organu rentowego.
  • Renta szkoleniowa – przyznawana osobie, która spełni warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy i uzyska orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Renta ta przyznawana jest na 6 miesięcy, a jej łączny maksymalny okres pobierania nie może przekroczyć 36 miesięcy (o przedłużenie renty o kolejne 6 miesięcy uprawniony wnioskuje każdorazowo do starosty lub prezydenta miasta (w przypadku miast na prawach powiatu).

Wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy – wynosi 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Wysokość renty szkoleniowej wynosi 75% podstawy jej wymiaru i jest niezależna od wymiaru stażu ubezpieczeniowego. Renta szkoleniowa nie może być niższa niż najniższa wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Odwołanie od decyzji o nieprzyznaniu renty

Badanie niezdolności do pracy może przebiegać w dwóch etapach i po każdym z nich osoba wnioskująca o rentę może odwołać się od niekorzystnej dla siebie decyzji.

Pierwszym etapem jest badanie przeprowadzane przez lekarza orzecznika ZUS. Jeśli osoba wnioskująca o rentę nie zgadza się z jego decyzją może w w ciągu 14 dni od otrzymania orzeczenia  wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS.  Skutkiem tego sprzeciwu będzie badanie mające stwierdzić niezdolność do pracy, które przeprowadza komisja lekarska ZUS, składająca się z trzech lekarzy orzeczników ZUS. Ta komisja również wydaje orzeczenie, od którego przysługuje prawo złożenia odwołania. Odwołanie takie należy złożyć w ciągu miesiąca  od otrzymania orzeczenia, adresując je do Sądu Okręgowego — Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, ale składa w oddziale ZUS, który wydał daną decyzję.