Polityka senioralna Rzeczypospolitej Polskiej

Co to jest polityka senioralna?

Polityka senioralna jest to ogół celowych działań organów administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, które realizują zadania i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się.

Kogo dotyczy polityka senioralna?

Zgodnie z ustawą z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz.U. 2015 poz. 1705 ) polityka senioralna dotyczy:

osób, które ukończyły 60. rok życia,
osób niepełnosprawnych, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm. )

Geneza polityki senioralnej w Europie i w Polsce

Ze względu na postępujący w całej Europie kryzys demograficzny, państwa Unii Europejskiej przyjęły politykę senioralną jako jedną ze swoich kluczowych polityk społecznych. Zgodnie z decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 września 2011 r., rok 2012 został ustanowiony Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, którego głównym celem było tworzenie kultury aktywności osób starszych w Europie. Po jego podsumowaniu okazało się że Polska jest obok Irlandii i Austrii jednym z trzech krajów, które dokonały największych zmian w polityce senioralnej i najlepiej zrealizowały cele Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, do których należały:

wzrost możliwości zatrudnienia osób starszych,
wzrost udziału seniorów w życiu społecznym,
samodzielne życie.

To właśnie w 2012 roku uchwałą nr 137 Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia ustanowiony został, pierwszy na tak dużą skalę, rządowy program wspierania inicjatyw społecznych na rzecz aktywności osób starszych, tzw. program ASOS. Program składał się z dwóch komponentów: długookresowego (systemowego) i krótkookresowego, o charakterze konkursowym. W ramach tego drugiego komponentu w latach 2012-2013 rząd rozdysponował miliony złotych dla organizacji pozarządowych oferujących różnorodne ciekawe formy aktywności społecznych dla osób starszych. Program ASOS określił cztery główne kierunki takich działań, którymi były:

aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz i międzypokoleniową;
edukacja osób starszych;
partycypacja społeczna;
usługi społeczne.

Program ASOS był kontynuowany również w latach 2014 -2020.

14 września 2012 r. utworzono w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Departament Polityki Senioralnej, którego celem jest opracowanie założeń długofalowej polityki senioralnej w Polsce. Z kolei zarządzeniem nr 2 Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 lutego 2013 r. powołano Radę do Spraw Polityki Senioralnej, będącą organem pomocniczym resortu. Zgodnie z przytaczaną już ustawą z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych realizacja polityki senioralnej jest monitorowana na wszystkich szczeblach administracyjnych w ramach obowiązków wynikających z tej ustawy. Efekty realizacji jej założeń podlegają ocenie w ramach corocznych edycji „Informacji o sytuacji osób starszych”, które przygotowywane są na szczeblach poszczególnych ministerstw rządu jak i na szczeblach województw (w tych ostatnich w oparciu o dane z powiatów).

Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020

24 grudnia 2013 r. rząd przyjął Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020. Założenia te koncentrowały się na następujących obszarach:

1. Zdrowie i samodzielność, w tym

1.1. Uwarunkowania rozwiązań medyczno-opiekuńczych dla osób starszych, a w ich ramach następujące priorytety:
1.1.1 Priorytet 1. Stworzenie systemowych rozwiązań, które pozwolą na rozwój usług medycznych dla osób starszych
1.1.2. Priorytet 2. Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna
1.1.3. Priorytet 3. Rozwój usług społecznych i opiekuńczych dostosowanych do potrzeb osób starszych
1.2. Bezpieczeństwo
1.3. Przestrzeń i miejsce zamieszkania
2. Aktywność zawodowa osób 50+
3. Aktywność edukacyjna, społeczna i kulturalna osób starszych, w tym
3.1. Aktywność edukacyjna, a w jej ramach następujące priorytety:
3.1.1. Priorytet 1. Rozwój oferty edukacyjnej dla osób starszych w obszarach zgodnych z potrzebami
3.1.2. Priorytet 2. Wspieranie rozwoju systemowych rozwiązań dla organizacji różnych form uczenia się osób starszych, w tym ruchu Uniwersytetów Trzeciego Wieku
3.2. Aktywność w obszarze kultury
3.3. Aktywność społeczna, a w ich ramach następujące priorytety:
3.3.1. Priorytet 1. Rozwój aktywności obywatelskiej osób starszych
3.3.2. Priorytet 2. Rozwój wolontariatu osób starszych
4. Srebrna gospodarka
5. Relacje międzypokoleniowe

Rady seniorów

Jednym z elementów realizacji jednego z priorytetów Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020 było utworzenie Rad Seniorów. Są to ciała kolegialne o charakterze konsultacyjnym, doradczym i inicjatywnym, które wspierają rady gminy w realizacji polityki senioralnej. Ich zadania i sposób konstytuowania został określony nowelizacją ustawy o samorządzie gminnym, która weszła w życie 30 listopada 2013 r. Artykuł 5c rozdziału 1 tej ustawy mówi, że gmina „sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych w społeczności lokalnej” – w ten sposób nowelizacja odnosi się bezpośrednio do celu polskiej polityki senioralnej, którym jest zwiększenie zaangażowania osób starszych w życie społeczności lokalnych i w sprawy kraju oraz wzrost ich roli w rozwiązywaniu problemów społecznych. To, że Rady Seniorów formalnie uwzględniła ww. nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym nie oznacza, że Rady Seniorów nie funkcjonowały już wcześniej powołane na mocy lokalnych przepisów i uchwał rad gmin. Jedną z najstarszych Rad Seniorów jest Rada funkcjonująca od 2007 r. przy Radzie Miasta Poznań.

Aktualne kierunki polityki senioralnej

26 października 2018 r. polski rząd przyjął dokument „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność”

(http://www.monitorpolski.gov.pl/mp/2018/1169/M2018000116901.pdf). Dokument ten zakłada realizację licznych działań na rzecz seniorów w zakresach takich jak:

Kształtowanie pozytywnego postrzegania starości w społeczeństwie.
Uczestnictwo w życiu społecznym oraz wspieranie wszelkich form aktywności obywatelskiej, społecznej, kulturalnej, artystycznej, sportowej i religijnej.
Tworzenie warunków umożliwiających wykorzystanie potencjału osób starszych jako aktywnych uczestników życia gospodarczego i rynku pracy, dostosowanych do ich możliwości psychofizycznych oraz sytuacji rodzinnej.
Promocja zdrowia, profilaktyka chorób, dostęp do diagnostyki, leczenia i rehabilitacji.
Zwiększanie bezpieczeństwa fizycznego – przeciwdziałanie przemocy i zaniedbaniom wobec osób starszych.
Tworzenie warunków do solidarności i integracji międzypokoleniowej.
Działania na rzecz edukacji dla starości (kadry opiekuńcze i medyczne), do starości (całe społeczeństwo), przez starość (od najmłodszego pokolenia) oraz edukacja w starości (osoby starsze).

Działania skierowane do niesamodzielnych seniorów

Program „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność” po raz pierwszy uwzględnia działania adresowane do niesamodzielnych osób starszych, takie jak:

Zmniejszanie skali zależności od innych poprzez ułatwienie dostępu do usług wzmacniających samodzielność oraz dostosowanie środowiska zamieszkania do możliwości funkcjonalnych niesamodzielnych osób starszych.
Zapewnienie optymalnego dostępu do usług zdrowotnych, rehabilitacyjnych i opiekuńczo-pielęgnacyjnych dostosowanych do potrzeb niesamodzielnych osób starszych.
Sieć usług środowiskowych i instytucjonalnych udzielanych niesamodzielnym osobom starszym.
System wsparcia nieformalnych opiekunów niesamodzielnych osób starszych przez instytucje publiczne.

Wskutek wybuchu pandemii Covid-19 w 2020 r. cele polityki senioralnej w Polsce objęły dodatkowo kwestie zabezpieczenia zdrowia i życia seniorów w kontekście zagrożenia wirusem SARS-Cov. Działania te były widoczne na szczeblu wszystkich ministerstw.